Τι είναι το άγχος και πώς εκδηλώνεται;

Όλοι μας έχουμε βιώσει άγχος κάποια στιγμή. Όταν κάποιος σου περιγράφει την εμπειρία του άγχους συνήθως αναφέρεται σε ένα πλήθος σωματικών συμπτωμάτων, τα οποία μάλιστα είναι αρκετά δυσάρεστα και αρκετές φορές τρομαχτικά για τον άνθρωπο.

Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια φυσιολογική διαδικασία ενεργοποίησης του σώματός μας προκειμένου να προετοιμαστούμε κατάλληλα και να αντιμετωπίσουμε τους ενδεχόμενους κινδύνους του περιβάλλοντός μας. Για να γίνει αυτό πιο κατανοητό, ας μεταφερθούμε αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν και ας φανταστούμε τον άνθρωπο, όταν ζούσε κοντά στην φύση και ήταν εκτεθειμένος στα άγρια θηρία και σε κινδύνους που απειλούσαν την ζωή του. Όταν αντιμετωπίζουμε έναν κίνδυνο για την σωματική μας ακεραιότητα, η αδρεναλίνη που εκκρίνεται στο σώμα μας ενεργοποιεί τον μηχανισμό ‘φυγής ή πάλης’, ο οποίος μας ετοιμάζει να παλέψουμε, να αντισταθούμε ή να απομακρυνθούμε με ασφάλεια από αυτό που μας απειλεί. Για να επιτευχθεί αυτό, πραγματοποιούνται μια σειρά από αλλαγές στο σώμα μας, όπως ταχυπαλμία, υπέρπνοια (γρήγορη και κοφτή αναπνοή), αύξηση της αρτηριακής πίεσης, εγρήγορση, μυϊκή τάση στα χέρια και τα πόδια, αύξηση της θερμοκρασίας και εφίδρωση, καθώς και στομαχικές και εντερικές διαταραχές. Θα μπορούσαμε να πούμε λοιπόν ότι χάρη σε αυτόν τον μηχανισμό ‘φυγής ή πάλης’ ο άνθρωπος κατάφερε να επιβιώσει μέχρι και σήμερα.

Τα συμπτώματα αυτά ωστόσο, μας θυμίζουν τις καταστάσεις στις οποίες έχουμε βιώσει άγχος σήμερα, παρότι είναι απίθανο να μας έχει κυνηγήσει κάποιο άγριο θηρίο. Σίγουρα ο κίνδυνος να αποτύχω στις εξετάσεις για τις οποίες προετοιμάζομαι καιρό, ο κίνδυνος να με απολύσουν από την δουλειά μου, ο κίνδυνος να χάσω κάποιον που αγαπώ κτλ. είναι σημαντικοί, δεν απειλούν ωστόσο άμεσα την ζωή μου. Επομένως γιατί να υποφέρω από όλα αυτά τα σωματικά συμπτώματα;

Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα χρειάζεται να αντιληφθούμε τον ρόλο της ‘αυτόματης σκέψης’ ή ‘ερμηνείας’ του γεγονότος που αντιμετωπίζω. Η λέξη κλειδί θα λέγαμε ότι είναι η απειλή! Καθώς ο μηχανισμός φυγής ή πάλης είναι τόσο ουσιώδης για τον άνθρωπο, αφού εξυπηρετεί την επιβίωσή του, είναι σημαντικό να ενεργοποιείται σχετικά εύκολα και όποτε ο άνθρωπος νιώθει απειλημένος. Ας δούμε τα παρακάτω παραδείγματα:

Κατάσταση

Αυτόματη σκέψη – Ερμηνεία

Συναίσθημα

Σωματική αντίδραση

Άγριο θηρίο

ΑΠΕΙΛΗ
«Θα χάσω την ζωή μου»

Φόβος

Αδρεναλίνη και σωματικά συμπτώματα

Προετοιμάζομαι για εξετάσεις

ΑΠΕΙΛΗ
«Θα αποτύχω στις εξετάσεις μου»

Φόβος Άγχος

Αδρεναλίνη και σωματικά συμπτώματα

Το αποτέλεσμα λοιπόν είναι ότι ακόμα και στις προκλήσεις της σύγχρονης ζωής, όπου θα χρειαζόταν να συγκεντρωθούμε, να βρούμε εναλλακτικές και να σκεφτούμε λειτουργικά, το σώμα μας αντιδρά σας να χρειάζεται να παλέψουμε ή να το βάλουμε στα πόδια, παρότι αυτές οι σωματικές αντιδράσεις δεν φαίνεται να εξυπηρετούν κάπου. Θα λέγαμε λοιπόν ότι πρόκειται για μια ‘παρερμηνεία’, για μια μεγαλύτερη από την απαιτούμενη αίσθηση κινδύνου, που βιώνει ο άνθρωπος σήμερα, όταν αντιμετωπίζει αόρατες και θεωρητικές απειλές, που αφορούν συνήθως στο συναίσθημά του, στα όνειρά του, στην θέση του στην κοινωνία, στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους, στις επιτυχίες του, την εικόνα του εαυτού του και την καταξίωσή του, παρά στην διασφάλιση της σωματικής του ακεραιότητας. Είναι σημαντικό ωστόσο να κατανοήσουμε ότι πρόκειται για μια φυσιολογική διαδικασία του ανθρώπινου οργανισμού, που όχι μόνο δεν είναι επικίνδυνη, αλλά αντίθετα εξυπηρετεί την επιβίωσή μας.

Πώς μπορεί η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία να με βοηθήσει να διαχειριστώ το άγχος μου;

Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι μέσω της Γνωσιακής Συμπεριφοριστικής Θεραπείας, να μάθει ο άνθρωπος να εκτιμά διαφορετικά τις απειλές που αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του. Μέσα από τις αρνητικές και δυσλειτουργικές αυτόματες σκέψεις που κάνει θα λέγαμε ότι υπερεκτιμά τον κίνδυνο/την απειλή που αντιμετωπίζει, με αποτέλεσμα να δημιουργεί στον εαυτό του μια σειρά από σωματικές αντιδράσεις που δεν είναι λειτουργικές ή απαραίτητες προκειμένου να αντιμετωπίσει έναν ‘θεωρητικό’ και όχι απειλητικό για την ζωή κίνδυνο. Εάν εκπαιδευτεί να εκτιμά την πραγματική απειλή, να σκέφτεται εναλλακτικά και να αντιδρά πιο λειτουργικά, το άγχος του μειώνεται δραστικά και έρχεται στο επίπεδο που είναι όπως συνηθίζουμε να λέμε ‘λειτουργικό’. Αυτό σημαίνει ότι είναι τόσο, όσο είναι απαραίτητο προκειμένου να ενεργοποιηθεί και να αναλάβει την κατάλληλη δράση, προκειμένου να αντιμετωπίσει την παρούσα απειλή, σε όποιον τομέα της ζωή του και αν συμβαίνει αυτό.

Η Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να παρατηρήσει τις αρνητικές αυτόματες σκέψεις που κάνει, να εντοπίσει τα λάθη που κάνει στην εκτίμηση της απειλής και να αντικαταστήσει τις αρνητικές του σκέψεις με άλλες πιο ρεαλιστικές και λειτουργικές, που θα τον βοηθήσουν τελικά να διαχειριστεί το άγχος του, να μειώσει τα σωματικά του συμπτώματα και να αντιδράσει περισσότερο λειτουργικά και αποτελεσματικά. Ας δούμε το ακόλουθο παράδειγμα αλλαγής της δυσλειτουργικής σκέψης:

Κατάσταση

Αυτόματη σκέψη – Ερμηνεία

Συναίσθημα

Σωματική αντίδραση

Προετοιμάζομαι για εξετάσεις

Αυτόματη Αρνητική Σκέψη

«Θα τα ξεχάσω όλα, δεν θα τα καταφέρω,θα αποτύχω»

Άγχος 80%

Ταχυπαλμία, εφίδρωση, ζαλάδα, στομαχικές διαταραχές

Προετοιμάζομαι για εξετάσεις

Εναλλακτική Σκέψη

«Με βάση το διάβασμα που έχω κάνει, είναι πολύ πιθανό να τα πάω καλά»

Άγχος 30%

Ανακούφιση 70%

Μείωση των σωματικών συμπτωμάτων, αυξημένη ικανότητα συγκέντρωσης

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα προηγούμενα αποτελούν μια εισαγωγή στην έννοια του άγχους και μια απλοϊκή παρουσίαση του τρόπου με τον οποίο ο Γνωσιακός Συμπεριφοριστικός Θεραπευτής κατανοεί και προσπαθεί να παρέμβει στην αντιμετώπιση του άγχους. Στην πράξη, πραγματοποιείται αρχικά μια διεξοδική αξιολόγηση των συμπτωμάτων που αντιμετωπίζει ο άνθρωπος, μια ολοκληρωμένη ψυχοεκπαίδευση πάνω στην αγχώδη διαταραχή που ενδεχομένως αυτός αντιμετωπίζει και έπειτα ξεκινά η θεραπευτική συνεργασία μέσω της εφαρμογής γνωσιακών και συμπεριφοριστικών τεχνικών, σε ένα πρόγραμμα που εξατομικεύεται στις ανάγκες και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε θεραπευόμενου.

Εάν επιθυμείτε να κλείσετε κάποιο ραντεβού με την ψυχολόγο Ευανθία Κονταξή πατήστε εδώ: Κλείστε ραντεβού